Zadanie 1

Jak artyści przedstawiają marzycieli? Odpowiedz, interpretując obraz Anny Karpowicz-Westner Na czerwonej sofie i wybrane utwory literackie.

Anna Karpowicz-Westner

Na czerwonej sofie

 

    

Źródło: Anna Karpowicz-Westner, Na czerwonej sofie, [w:] http://3.bp.blogspot.com [dostęp w dniu: 3.02.2015 r.].

 

Zadanie 2.      

Jakie odczytanie Dziadów cz. III Adama Mickiewicza odnajdujesz na zapowiadającym

sztukę plakacie teatralnym? Omów zagadnienie, wykorzystując znajomość dramatu.

 

 

Zadanie 3

Jakie refleksje o sławnych ludziach  wyrażają twórcy w swoich dziełach? Odpowiedz na podstawie interpretacji muralu przedstawiającego Marię Skłodowską-Curie oraz wybranych tekstów literackich.

 

 

 

Good Looking Studio

Urodziłam się w Warszawie

 

Źródło: Good Looking Studio, mural Urodziłam się w Warszawie, [w:] http://www.goodlooking.pl/, [dostęp w dniu: 23. 01.2015 r.]

 

Zadanie 4

Jak twórcy przedstawiają w swoich dziełach dramat wojny? Omów zagadnienie, odwołując się do załączonej fotografii oraz wybranych tekstów literackich.

Julien Bryan

Dziecko w ruinach Warszawy

 

 

Źródło: Julien Bryan, Dziecko w ruinach Warszawy, [w:] http://pl.wikipedia.org/wiki/ [dostęp w dniu: 5.02.2015 r.].

Zadanie 5

Jaki wizerunek matki i macierzyństwa mogą ukazać artyści w swoich dziełach? Omów zagadnienie, odwołując się do obrazu Macierzyństwo Olgi Boznańskiej oraz wybranych utworów literackich

Zadanie 6

Motyw ikaryjski jako źródło inspiracji dla artystów. Rozważ zagadnienie, odwołując się do rzeźby Igora Mitoraja Ikar¹ oraz wybranych utworów literackich.

 

TEKSTY LITERACKIE

Zadanie 7

Jak artyści kreują obrazy krainy dzieciństwa? Odpowiedz, odwołując się do fragmentu utworu Andrzeja Stasiuka Wschód oraz wybranych tekstów kultury.

 

Andrzej Stasiuk

Wschód

 

Patrzyłem przez rzekę na krainę dzieciństwa. Widziałem białe mury dawnego prawosławnego monastyru Chrystusa Zbawiciela w rusko-bizantyjskim stylu. Trochę dalej na północ wieżyczkę dawnej unickiej cerkwi, a teraz kościoła katolickiego. Pamiętałem jego drewniany, kadzidlany i woskowy zapach. Patrzyłem w stronę minionych dni. [...]

Porzuciłem żwirówkę i wróciłem na asfalt. Za wsią dogoniłem dwóch chłopców na rowerach. Jeden wiózł gwiazdę betlejemską na kiju. Była z szarej tektury, jeszcze niepozłocona. Miała kolor ziemi i łąk. Wiatr wiał i jechali z trudem. W głąb pejzażu, który wydawał się bardzo stary i ledwo naruszony ludzkim życiem. Obraz był prosty i piękny. Pochyleni, pod wiatr, jechali wskroś pustki, by gdzieś pozłocić tę gwiazdę. Wydobyć ją z burej materialności, uwolnić z podmokłego, przedwiecznego krajobrazu i choć trochę naznaczyć nadprzyrodzonością. Na starych i czarnych od smaru rowerach jechali po złoto, kadzidło i mirrę. Dwa tygodnie przed świętami Trzech Króli. Mieli tyle lat co ja, gdy przyjeżdżałem w te strony, by na zawsze je zapamiętać. Teraz powracałem, by cokolwiek zrozumieć z własnego życia. Wyprzedziłem ich i po chwili znowu skręciłem w nasiąkniętą żwirówkę. [...] Ujechałem, jak daleko się dało. Piaszczysty wądół przepadł w sośninie. Wysiadłem i poszedłem nad rzekę. Była szarobłękitna, a nie zielona. Płynęła wolno pod niskim niebem i zostawiała wieś za sobą. Zawsze miałem słabość do miejsc, z których można tylko wracać, do miejsc, które leżą na końcu. Zawsze. Instynktownie ich szukałem. [...] Po lewej było wzgórze usypane w zamierzchłej przeszłości. Siadywałem na nim z wiejskimi chłopakami i patrzyłem na drugą stronę, na miejsce, w którym stałem teraz. Wyobrażałem sobie, że kiedyś wybiorę się za rzekę, a potem jeszcze dalej i dalej. [...]

No bo jak to jest? Że z czasem oddalamy się od miejsca własnych narodzin i to ma być ucieczka, zdrada, emigracja? I wszystko, co robimy, jest próbą powrotu? Że życie to wygnanie? Jak u jakichś bośniackich bogomiłów?¹ I jak u Breakoutu², że „rzeka dzieciństwa”? Jak ten mój Bug, nad który muszę czasami powrócić, żeby choć na chwilę wymknąć się wygnaniu i przechytrzyć samotność? Jak to jest? Że im szersze zataczamy kręgi, tym wyraźniejszy jest środek tego krążenia i tym silniejsze przyciąganie?

 

Źródło: Andrzej Stasiuk, Wschód, Wołowiec 2014, s. 99–105.

 

¹ Bogomiłowie – wyznawcy jednej z sekt chrześcijańskich.

² Breakout – polski zespół bluesrockowy, założony w 1968 r.

 

 

Zadanie 8

 

Jakie formy buntu przeciw zniewoleniu ukazują twórcy w swoich utworach? Odpowiedz na podstawie załączonego fragmentu Sceny końcowej Kornela Filipowicza oraz wybranych tekstów kultury.

 

 

Kornel Filipowicz

Scena końcowa

Była cisza, panował półmrok, tylko za pancerną, wielką i długą jak panoramiczny ekran, szybą, zamykającą i oddzielającą cześć mieszkalną goryli, było jasno. […] Na tle białych, wyłożonych kafelkami ścian widać było masywne, zwaliste ciała goryli zastygłe w zupełnym bezruchu. […] Jakby zwierzęta, zanim zastygły w tym kataleptycznym bezruchu, zajęły z góry w scenariuszu przewidziane miejsca i pozy. […] Było jednocześnie coś patetycznego w tej scenie, ale przecież zwierzęta nie są zdolne do wzniosłości, gdyż jest to kategoria, która wymyślił dla siebie człowiek. Ciała skamieniałe jak rzeźby. Ciała oparte o gładkie ściany w pozycji męczącej samoudręki. Dzieci znieruchomiałe w ramionach matek. Głowy podparte rękami. Oczy otwarte, ale odwrócone od nas, ludzi, zapatrzone w jakąś rysę na ścianie, w plamkę, lub po prostu w nic. Ręce i nogi bezczynne. Dłonie przegięte w nadgarstku, zwieszone w geście, który wyraża bezradność, bezsiłę, beznadzieję. […] Ach, jeszcze pewien szczegół, być może nieważny: jedzenie, które im zapewne przed chwile podano, było nietknięte. […] Zbiorowa demonstracja, akt protestu – ale przeciw komu, czemu? […]

Do dziś nie wiem, co to było? […] Dlaczego nie przyjąć po prostu, ze pewnego dnia, właśnie w ten zwyczajny spokojny poranek, w powolnym, niedostrzegalnym rozwoju tych zwierząt – nastąpił skok, który uczynił z nich istoty myślące, czujące, świadome swego losu, głęboko nieszczęśliwe?! Że wstąpiła w nie jakby dusza – i poczuły, że przepełniła się miara ich niewoli. Ale nie chciały już krzyczeć, tarzać się, szarpać kraty i kąsać żelazo, lecz postanowiły, że będą odtąd milczeniem i bezruchem protestować przeciwko luksusowej niewoli, którą urządzi dla nich człowiek. Że nie chcą już żyć w więzieniu wyłożonym białymi kafelkami. […] Chcą wędrować, przenosić się z miejsca na miejsce, poznawać okolice nieznane, odnajdywać z radością miejsca, w których już kiedyś były. Chcą głodować i objadać się do syta. Przeżywać burze piaskowe i tropikalne ulewy. Zwycięstwa i klęski.

 

Źródło: Kornel Filipowicz, Scena końcowa, [w:] Kot w mokrej trawie, Kraków 1977, s. 104–109.

Zadanie 9

Jakie wyobrażenia Polski można odnaleźć w tekstach kultury? Omów zagadnienie, odwołując się do podanego fragmentu i do całości Wesela Stanisława Wyspiańskiego oraz wybranego tekstu kultury.

 

 

Stanisław Wyspiański

Wesele

 

SCENA 16.

POETA, PANNA MŁODA.

 

POETA

Panna młoda – ze snu, z nocy?

PANNA MŁODA

A sen to miałam,

choć nie spałam,

ino w taki ległam niemocy...

POETA

Od miłości panna młoda osłabła.

PANNA MŁODA

– – – – – – – – – – – – – – – –

We złotej ogromnej karocy

napotkałam na śnie diabła;

takie mi sie głupstwo śniło,

tak sie ta pletło, baiło.

POETA

I od razu diabeł jak z procy,

i od razu kareta złota?

PANNA MŁODA

A tak-ta na śnie, nie dziwota,

że sie jakie byle co zwidzi;

niech ino pon nie szydzi,

bo pon, to po dniu zdziwuje,

jesce wsędy rozgaduje,

jakby cejco – choć ni ma co.

POETA

Są tacy, co za to płacą;

że z jednego takiego bajania

można sobie powóz sprawić

i zestrojonego diabła,

i ogromnie wielu gapiów zabawić.

PANNA MŁODA

Od tańcenia takem osłabła...

Śniło mi się, że siadam do karety,

a oczy mi sie kleją – o rety. –

Śniło mi się, że siedze w karecie

i pytam sie, bo mnie wiezą przez lasy,

przez jakiesi murowane miasta – –

„a gdziez mnie, biesy, wieziecie?”

a oni mówią: „do Polski” –

A kaz tyz ta Polska, a kaz ta?

Pon wiedzą?

 

POETA

Po całym świecie

możesz szukać Polski, panno młoda,

i nigdzie jej nie najdziecie.

PANNA MŁODA

To może i szukać szkoda.

POETA

A jest jedna mała klatka –

o, niech tak Jagusia przymknie

rękę pod pierś.

PANNA MŁODA

To zakładka

gorseta, zeszyta troche przyciaśnie.

POETA

– – – A tam puka?

PANNA MŁODA

I cóz za tako nauka?

Serce – ! – ?

POETA

A to Polska właśnie.

 

Źródło: Stanisław Wyspiański, Wesele, Wrocław 1981, s. 213–214.

Zadanie 10

Jakie postawy człowieka wobec Boga ukazują twórcy w swoich dziełach? Odpowiedz, odwołując się do wierszy Janusza Pasierba List do Hioba¹ oraz wybranych tekstów kultury.

Zadanie 11

Jak twórcy przedstawiają portret ojca w swoich dziełach? Rozważ zagadnienie, odnosząc się do wierszy Zbigniewa Herberta Rozmyślania o ojcu oraz wybranych tekstów kultury.

Zadanie 12

W jaki sposób twórcy ukazują dzieci? Omów zagadnienie, odwołując się do fragmentu powieści Stefana Żeromskiego Ludzie bezdomni oraz wybranych tekstów kultury.

 

TEKSTY O JĘZYKU

 

Zadanie 13

 

W jakim celu twórcy tekstów kultury wykorzystują dialektyzmy? Uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do przytoczonego fragmentu tekstu Adama Kulawika Dialektyzmy oraz do innego tekstu kultury.

 

 

Adam Kulawik

 

Dialektyzmy

Dialektyzm to element leksykalny obcy słownikowi języka literackiego, rozumianego jako język elity kulturalnej, pochodzący z zasobów leksykalnych rozmaitych gwar. Użyty literacko, czyli artystycznie, stanowi w warstwie słownictwa moment bardzo charakterystyczny. Wprowadzony do tekstu literackiego dialektyzm może pełnić następujące funkcje:

1. charakteryzować postaci literackie w tym sensie, że określa ich status społeczny;
2. oddawać koloryt lokalny;
3. pełnić doraźne funkcje estetyczno-ekspresywne. […]

Bardzo popularne w okresie Młodej Polski, a także w okresie dwudziestolecia międzywojennego nasycanie utworów literackich słownictwem gwarowym znajdowało szerokie uzasadnienie w sytuacji społeczno-politycznej chłopstwa […]. W zależności od wielu czynników udział słownictwa gwarowego w tekstach literackich może być mniejszy lub większy: od sporadycznego użycia pojedynczych słów do posługiwania się wyłącznie językiem gwary. […] Bywa i tak, że dialektyzmy, czy w ogóle konkretna gwara, traktowane są jako elementy tworzywa językowego utworu i służą do celowej jego archaizacji. Takie zjawisko występuje w języku Krzyżaków Sienkiewicza […].

Żywotność gwar w funkcjach literackich potwierdza współcześnie praktyka literatury, bardzo odmienna od praktyk dawniejszych.

 

Źródło: Adam Kulawik, Dialektyzmy, [w:] tenże, Poetka. Wstęp do teorii dzieła literackiego, Kraków 1994, s. 74–75.

 

Zadanie 14

 

Jak przestrzeganie netykiety wpływa na komunikowanie się internautów? Omów zagadnienie, odwołując się do przytoczonego tekstu, innych tekstów kultury oraz własnych doświadczeń językowych.

 

Małgorzata Budzik

Uwagi o kulturze komunikacyjnej w Internecie

 

W usprawnieniu komunikowania się [...] internautom pomagać ma tzw. netykieta. Termin ten, wzorowany na angielskim neologizmie netiquette – zbitce słów net/NETWORK ('sieć') etiquette ('etykieta') – oznacza sieciową etykietę. [...] Nie stanowi [ona] zbioru sztywnych nakazów, to raczej kodeks zachowań określający dobre maniery. Jak zauważa Rafał Rynkiewicz, jeden z autorów netykiety, służyć ma ona uświadomieniu lub przypomnieniu pewnych zasad obowiązujących w bardzo już licznej społeczności internautów. A zasady służą nam wszystkim – mnie, Tobie i „im” – byśmy wszyscy mogli tworzyć zdrową społeczność w kraju (sieci) bez granic. Zasady każdej netykiety są aktualne niezależnie od daty jej napisania! To, że czasem coś gdzieś w sieci zauważyłeś, nie oznacza wcale, że to jest dobre i poprawne. Są trzy główne zasady: Myśl(!); Nie działaj na czyjąś szkodę; Nie nadużywaj. Internetowy savoir-vivre, precyzujący obowiązujące w sieci prawidła komunikowania się, choć nie jest obligatoryjny, to jednak ma na celu uświadomienie, pouczenie i zwrócenie uwagi na pewne zachowania i sytuacje. Stąd można wnioskować, że stosowanie się do zasad netykiety pozwala na sprawne porozumiewanie się z innymi użytkownikami oraz na efektywną pracę w sieci, zapewnia przychylność odbiorcy, poświęcenie należytej uwagi redagowanym komunikatom, jak również świadczy o kulturze osobistej internauty.

 

Źródło: Małgorzata Budzik, Uwagi o kulturze komunikacyjnej w internecie, [w:] Norma a komunikacja, red. M. Steciąg, M. Bugajski, Wrocław 2009, s. 227–237.

 

Zadanie 15.

 

Jakie są wyznaczniki dobrego stylu? Odpowiedz, odwołując się do tekstu Michała Rusinka i Anety Załazińskiej, wybranego tekstu kultury oraz własnych doświadczeń komunikacyjnych.

 

Michał Rusinek, Aneta Załazińska

W jakim stylu?

 

Kwintesencja stylu tkwi w tak zwanych figurach stylistycznych. […] Istnieją takie figury, które są jak przyprawa dodawana do potrawy na samym końcu, polegające na: zmianie szyku wyrazów w zdaniu (na przykład umieszczając na końcu czasowniki, można w polszczyźnie uzyskać styl archaizowany, podobny do składni staropolskiej, wzorowanej na łacińskiej), użyciu wykrzykników, pytań retorycznych […]. Kluczowe znaczenie dla stylu mają jednak inne figury, na przykład metafora […]. Wcale nie jest ona zarezerwowana wyłącznie dla poetów. Pojawia się dosłownie wszędzie – od sonetu po instrukcję obsługi pralki automatycznej. A polega na tym, że o jakiejś rzeczy mówimy tak jakby była inną rzeczą, do niej pod jakimś względem podobną. Kiedy chcemy powiedzieć, że wszyscy uczniowie po usłyszeniu pytania nauczyciela podnieśli ręce, to możemy użyć metafory „las rąk” – jest ona zrozumiała, gdyż wiele wzniesionych w górę rąk przypomina gęstwinę drzew. To przykład banalny i dość wyświechtany. Jedną z ładniejszych metafor w naszej kulturze jest Blaise'a Pascala definicja człowieka: „trzcina myśląca”. Człowiek jest podobny do trzciny: kruchy, ledwie podmuch może go złamać, ale i starający się dążyć ku górze […]; różni się od niej myśleniem. Metafora może także pomóc zrozumieć jakieś nowe zjawisko czy nową rzecz, przyrównując ją do rzeczy już dobrze znanej. […]

Żeby się „zgrać” (metafora!), nadawca i odbiorca powinni mieć wspólny układ odniesień, wspólną sferę wyrazistych obrazów. Dobry mówca, jeśli stara się wyjaśnić coś rolnikowi, powinien posługiwać się porównaniami do czegoś, co temu ostatniemu jest doskonale, namacalnie znane, na przykład do plonu, żniw, gleby, korzeni; jeśli przekonuje do czegoś murarza – porównywać powinien do fundamentu, spoiwa, tynku.

Uważamy, iż kwestię doboru stylu należy rozważać na każdym etapie obmyślania wypowiedzi.

 

Źródło: Michał Rusinek, Aneta Załazińska, Retoryka podręczna, czyli jak wnikliwie słuchać i przekonująco mówić, Kraków 2005, s. 183–185.